سنجش پایداری کشاورزی با تأکید بر منابع آب و خاک (نمونه ی موردی: شهرستان رضوانشهر)

چکیده نظام های زیستی در جهت حمایت از حیات کره ی زمین در تمامی سلسله مراتب حیاتی، نقش دارند و کشاورزی به عنوان یکی از محورهای اساسی رشد و توسعه، نقش مهمی در توسعه ی اقتصادی کشورها دارد. از سویی، یک نظام اقتصادی سالم تنها در صورت همزیستی و همگامی با یک نظام بوم شناختی سالم می تواند در دراز مدت پایدار بماند و شرط اساسی استفاده ی پایدار از طبیعت، رعایت ظرفیت منابع محیطی است. منابع محیطی مولد بخش اعظم کالاها و خدمات واقعی نظام های اکولوژیک می باشند. در این میان، آب و خاک از مهم ترین نهاده ها در فرآیند تولید محصولات کشاورزی هستند که کیفیت و کمیت آن ها نقش مهمی در میزان عملکرد محصول و رسیدن به امنیت غذایی و توسعه ی پایدار دارند. هدف از انجام این تحقیق، سنجش و ارزیابی پایداری کشاورزی، منابع آب و منابع خاک در شهرستان رضوانشهر از توابع استان گیلان می باشد. جامعه ی آماری در این تحقیق را، کشاورزان شالیکار شهرستان (10947 n=) تشکیل می دهند. برای انجام این تحقیق از داده های دسته اول و دسته دوم بهره گرفته شده است. داده های دسته اول شامل پرسشنامه ی فرد کشاورز (217 نفر به صورت تصادفی طبقه ای) و پرسشنامه ی آبادی (21 نفر از دهیاران روستاهای مورد مطالعه). برای پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و ضریب آن بیش از 7/0 بدست آمد. روایی پرسشنامه ها نیز از نظر اساتید و مطالعه ی پرسشنامه ها و کتب سنجیده شد. داده های دسته دوم نیز شامل آمارها و اطلاعاتی است که از جهاد کشاورزی شهرستان و سازمان آب منطقه ای استان گیلان گرفته شده است. این آمارها و اطلاعات مربوط به ویژگی های آب و خاک منطقه ی مورد مطالعه می باشد که با اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه ی فرد کشاورز تلفیق شده و شاخص های ترکیبی مورد نیاز برای انجام این پژوهش را بدست داده-اند. بدین ترتیب، تعداد 13 شاخص اولیه از روی 23 شاخص ثانویه در 3 حوزه ی کلی پایداری منابع آب، پایداری منابع خاک و پایداری کشاورزی بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش، دارای 3 بخش تحلیل توصیفی، تحلیل استنباطی (t تک-نمونه ای و تحلیل واریانس یک طرفه) و تحلیل های چند متغیره (روش وزن دهی آنتروپی شانون و topsis) می باشد. نتایج حاصل از t تک-نمونه ای نشان می دهد که در کل منطقه، شاخص "پایداری آب" (110/5- =t) و "پایداری کشاورزی" (074/4- =t) در شرایط پایین-تر از حد متوسط و شاخص "پایداری خاک" (885/0 =t) در شرایط حد متوسطی قرار گرفته اند. همچنین نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان می دهد که بین پایداری منابع آب، پایداری منابع خاک و پایداری کشاورزی تفاوت معناداری مشاهده نمی شود. در نهایت دهستان های مورد مطالعه با استفاده از آنتروپی وزن دهی و با روش topsis سطح بندی شدند و مشخص گردید به لحاظ کشاورزی دهستان گیلدولاب (506/0 =ci) در شرایط پایدار، دهستان خوشابر (468/0 =ci در شرایط نیمه پایدار و دهستان دیناچال (418/0 =ci) در شرایط ناپایدار قرار دارند.